Μεταλλεία στην Κύθνο

Ἐν δὲ τῇ ἀρχαιότητι ἦσαν πολλὰ τὰ τῶν μετάλλων ὀρυχεῖα, ὡς τεκμαιρόμεθα ἔκ τε τῶν ἀφθόνων ἐκκαμινευμάτων τῶν ἐν ἁγίῳ Ἰωάννῃ καὶ ἐν ταῖς λεγομέναις Σκουριαῖς καὶ ἐκ τῶν ὑπονόμων ἢ Σπηληῶν πολλαχοῦ ἀπαντωσῶν , τοῦ Σιφνιοῦ, τοῦ Κουρῆ, τοῦ Μήλα,τῆς Κολώννας, ᾿Αλλὰ᾿ καὶ τὸ τῶν Συλλάκκων καταφύκι λίαν πιθανὸν ὅτι ἦν ὀρυχεῖον ἀρχαῖον ἐξηντλημένον . Καταφανέστερον δ᾽ εἴναι ὅτι ἡ νῆσος κατ᾽ ἐξοχὴν εἶναι σιδηροῦχος καὶ μάλιστα ἡ περὶ τοὺς Κάμπους καὶ τὰς Τσυγκούρας χώρες (συγκρὰς = τραχείας ) ἔτι δὲ καὶ ἡ κατὰ τὸν Καλόγερον καὶ Βουδόμαντραν χώρα˙ διότι ἥτε γῆ καὶ οἱ λίθοι ἅπαντα εἶναι ὑπέρυθρα. Αυτά αναφέρει στο κεφάλαιο Μεταλλεία στην Κύθνο ο Αντώνης Βαλλήνδας στο βιβλίο του, έκδοσης 1882 στην Ερμούπολη Σύρου. ΚΥΘΝΙΑΚΑ ΗΤΟΙ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΥΘΝΟΥ ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΥΘΝΙΩΝ ΕΝ Ω ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΗΜΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΕΝΗ ΚΛΠ

...εις το όρος καταβαίνουσα μέχρι της θαλάσσης και πλησίον αυτής φαίνονται διάφορα σπήλαια , εν μέρει μεν τεχνητά , εν μέρει δε φυσικά. Αν και η νήσος αύτη παρουσιάζει εις διάφορα μέρη αποτελέσματα ηφαιστείας ενεργείας, μόλον τούτο το μεγαλήτερον μέρος της νήσου σύγκειται εξ ορυκτών δηλούντων Πλουτωνικής καταγωγής και τα κυριώτερα συστατικά , εξών τα της νήσου ορυκτά σύγκεινται ,εινε Kουάρζος ( Quarz ) Γλίμμερ , Γνείς , σχιστόλιθοι , κρυσταλλωμένοι τιτανόλιθοι κλπ . είς δύω δε μέρη ονομαζόμενα Λάκκον και Λεύκαις ευρίσκονται διάφορα σιδηρούχα ορυκτά. Αυτά αναφέρει στο βιβλίο του έκδοσης 1850 Ο Ξ. ΛΑΝΔΕΡΕΡ ΑΡΧΙΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΥ ΤΗΣ Α.Μ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΩΘΟΝΟΣ, σχετικά με τα πετρώματα της νήσου Κύθνου.

Αποδείξεις υπάρχουν πως την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3.000 -2.000 π.Χ) ότι η Κύθνος προμήθευε την πρώτη ύλη για την κατασκευή μεταλλικών αντικειμένων πολλές περιοχές του Αιγαίου πελάγους. Οι αρχαιολογικές ερεύνες έχουν βρει, ότι οι εγκαταστάσεις των ιστορικών χρόνων είναι αρκετές. Ξεχωρίζουν αρκετοί πύργοι κυκλικού και ορθογώνιου σχήματος των όψιμων κλασικών χρόνων, με πιο γνωστούς εκείνους στη θέση Πύργος, κοντά στη Χώρα και τον Παληόπυργο στη θέση Άσπρα Σπίτια. Μια σημαντική θέση της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (3ηχιλιετία π.Χ.) ερευνήθηκε στη θέση Σκουριές, στο Βορειανατολικό μέρος σε απόκρημνη ακτή του νησιού. Αναγνωρίστηκαν περίπου 20 κυκλικές κατασκευές που ερμηνεύτηκαν ως στέγαστρα που περικλείουν μεταλλευτικούς κλιβάνους για την εκαμίνευση χαλκού. Στους νεότερους χρόνους η βιομηχανική επανάσταση στην δύση είχε σαν αποτέλεσμα την αυξημένη ανάγκη σε πρώτη ύλη. Έτσι σε πολλά μέρη της ηπειρωτικής χώρας αλλά και σε αρκετά νησιά του Αιγαίου πελάγους άρχισε η λειτουργία πολλών μεταλλείων. Ένα από αυτά τα νησιά είναι και η Κύθνος που από το 1873 έως το 1940 λειτούργησαν μεταλλεία σιδήρου και σιδηρομαγγανίου .

Οι εταιρείες που δραστηριοποιήθηκαν για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου στην Κύθνο στην περίοδο 1873 μέχρι 1940 είναι οι κάτωθι:

Εταιρεία Τεχνικών Έργων, η εταιρεία αυτή δραστηριοποιήθηκε στο βόρειο κομμάτι του νησιού στα μεταλλεία του κακόβουλου.
Η εταιρεία του γιού του Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρη, Φερδινάνδρου, η οικογένειά του οποίου εκτός από την Κύθνο δραστηριοποιήθηκε και σε άλλα νησιά του Αιγαίου το Λαύριο αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Επίσης δραστηριοποιήθηκε και η Ολλανδική εταιρεία Muller et cie Μύλλερ και Σας.

Σε απολογιστικό φύλο της 12ης Μαΐου του 1910 για τα αποτελέσματα εκμετάλλευσης των εν λειτουργία Ελληνικών μεταλλείων για τα έτη 1903-1908 σε όλη την Ελλάδα διαβάζει κανείς ότι τα μεταλλεία της Κύθνου καταλάμβαναν την 5η θέση στην παραγωγή σιδήρομεταλλεύατος και σιδηρομαγγανίου. Την 1η θέση καταλάμβαναν τα μεταλλεία του Λαυρίου, την 2η θέση τα μεταλλεία της Σερίφου, την 3η θέση τα μεταλλεία της Λάρυμνας, στην 4η θέση τα μεταλλεία στο Γραμματικό Αττικής.
Η παραγωγή ήταν 214.663 τόνοι σιδήρου και σιδηρομαγγανίου και για τις (3) τρείς εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην Κύθνο και η αγοραία αξία τους ανέρχετω σε 1.687.175 χρυσά φράγκα. Η μεγαλύτερη ποσότητα μεταλλεύματος 104.560 τόνοι εξαχθεί απο την Εταιρεία Τεχνικών Έργων, που δραστηριοποιήθηκε στο βόρειο κομμάτι του νησιού στα μεταλλεία του κακόβουλου με την αγοραία αξία της να φθάνει 868.040 χρυσά φράγκα. Ακολούθησε η εταιρεία του Σερπιέρη με 78.794 τόνους μεταλλεύματος και την αγοραία αξία της να φθάνει 608.992 χρυσά φράγκα. Και τρίτη η Ολλανδική εταιρεία Μύλλερ και Σας, με παραγωγή 31.319 τόνους μεταλλεύματος και αγοραία αξία της να φθάνει τις 213.143 χρυσά φράγκα. Άξιο λόγου είναι να αναφέρουμε ότι στο ίδιο φύλο της έκθεσης πεπραγμένων κατά το ίδιο χρονικό διάστημα εργάσθηκαν 1.432 εργάτες και αναφέρεται ένας (1) θάνατος εργάτη το έτος 1906 στο μεταλλείο του Σερπιέρη. Επίσης βλέπουμε ότι στις τρείς εταιρείες είχαν παραχωρηθεί προς εκμεττάλευση 18.916 στρέμματα με τα περισσότερα 17.174 να έχουν παραχωρηθεί στην εταιρεία που είχε αναλάβει την εξόρυξη στο βόρειο μέρος του νησιού.1.742 στρέμματα είχαν παραχωρηθεί στην εταιρεία του Φερδινάδρου Σερπιέρη και την Ολλανδική εταιρεία Μύλλερ και Σας.

Τα μεταλλεία στην Κύθνο σήμερα δεν είναι ενεργά, έχουν αφήσει όμως έντονα τα σημάδια τους στο χώρο. Τα υπολείμματα της μεταλλευτικής δραστηριότητας (κτίρια διοίκησης, εργατικές κατοικίες, τούνελ, φρέαρ, σκάλες φόρτωσης, συρματόσχοινα, στοές και εξοπλισμός) βρίσκονται διάσπαρτα στο βορειοανατολικό και βόρειο τμήμα του νησιού. Στα Λουτρά Κύθνου όσο και στις Λεύκες Κύθνου βλέπει κανείς τις σκάλες φόρτωσης του μεταλλεύματος στα καράβια. Επίσης στον Άγιο Στέφανο Κύθνου θα συναντήσει κανείς απομεινάρια απο τις πέτρινες κατασκευές που φτιάχθηκαν για τις εξέδρες φόρτωσης του μεταλλεύματος στα καράβια. Άλλη μια τέτοια κατασκευή θα δει κανείς στο Ζογκάκι. Στα Λουτρά επίσης συναντά κανείς κοντά στην σκάλα φόρτωσης τον πετρόχτιστο πύργο όπου κατέληγε η σιδηροδρομική γραμμή των βαγονέτων. Στην περιοχή Λεύκες σώζονται τα ερείπια από το κτίριο-διοικητήριο της εταιρείας του Σερπιέρη που είχε μέρος της εκμετάλλευσης του νησιού, οι λεγόμενες Σπιτάρες. Τις Σπιτάρες θα τις δείτε πηγαίνοντας για τις Λεύκες από την Δρυοπίδα και μπορείτε να τις επισκεφθείτε μέσω του αγροτικού δρόμου της εποχής με τα πόδια. Ακόμα και στο σπήλαιο Καταφύκι στο παραδοσιακό χωριό της Δρυοπίδας βρίσκονται απομεινάρια της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο νησί, μάλιστα υπάρχει σκαμμένο τούνελ που οδηγεί στις Λεύκες.
Πολύ κοντά στις Λεύκες και μεταξυ της παραλίας και της παραλίας Ζογκάκι (παρεμβάλλεται η παραλία του Σιφνιού) θα συναντήσει κανείς την περιοχή της Τουρκάλας. Σε αυτή την περιοχή υπήρξε υπήρξε έντονη μεταλλευτική δραστηριότητα. Σπήλαια άγριας ομορφιάς ,ανοικτά φρέαρ, τούνελ, λίμνες είναι λίγα από τα πολλά που θα συναντήσει εδώ ο επισκέπτης.

Έγκρίση παράτασης εκμισθώσεως μεταλλείου για την εταιρεία του Φέρνανδου Ι.Β. Σερπιέρη

Απόσπασμα από την εφημερίδα της κυβέρνησης στο φύλλο 105 της 29^ης Απριλίου 1925 στο οποίο αναφέρεται ότι εγκρίνονται οι δυο αιτήσεις από 24 Οκτωβρίου 1924 και 13 Μαρτίου 1925 του Φέρνανδου Ι.Β. Σερπιέρη, στην μονομερή παράταση για (3) τρία χρόνια, ερχομένης από 4 Νοεμβρίου 1924 και λήγουσα την 3 Νοεμβρίου 1927 της εκμισθώσεως μεταλλείου σιδήρου έκτασης 1132 στρεμμάτων και 258 τετραγωνικών μέτρων στην θέση Ζωγκάκη του τέως δήμου Δρυοπίδας Κύθνου. Τα παραπάνω υπογράφουν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ και οι υπουργοί επί των Οικονομικών Κ. Γκότσης και επί της Εθνικής Οικονομίας Κ. Σπυρίδης

MULLER ET cie
Απόσπασμα του έτους 1910, απο τα πεπραγμένα των εταιρειών, στις οποίες είχε παραχωρηθεί εκμετάλλευση μεταλλείων

Εταιρεία MULLER ET cie
Η Εταιρεία αυτή εκμεταλλεύτηκε το εις τους Χριστόπουλον κλπ παραχωρηθέν από της 27 Νοεμβρίου 1898 Βασ. Διατάγματος μεταλλείο στην Κύθνο εκτάσεως 610,364 στρεμμάτων ευρισκόμενων εις τα ανατολικά μέρη της Νήσου και εις την θέση Σέλκι. Η εταιρεία αυτή διέκοψε το 1907 τις εργασίας της λόγω εξαντλήσεως των κεφαλαίων της λόγω των υπέρογκων δαπανών που έκανε στην αρχή της εκμετάλλευσης υπερεκτιμώντας τόσο στη αξία όσο και στην ποσότητα μεταλλεύματος. Όλο το σιδηρομετάλλευμα που πουλήθηκε έφθασε στους 30.000 τόνους.