Ήθη και έθιμα της Κύθνου

Σήμερα που οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής έχουν αλλάξει, ορισμένα έθιμα, όπως αυτό του γάμου, εξακολουθούν να επιβιώνουν, αποδεικνύοντας στην πράξη πως η ομορφιά που εκπέμπουν δεν αφήνει ασυγκίνητη τη σημερινή νεολαία. O γάμος αποτελεί μεγάλο και χαρμόσυνο γεγονός για ολόκληρη την τοπική κοινότητα της Κύθνου, η οποία συμμετέχει ενεργά σε όλες του τις φάσεις καθώς όλοι είναι καλεσμένοι. Ο γάμος στην Κύθνο ξεκινά με το γλέντι (φέστα) την προηγουμένη μέρα του γάμου. Οι κοντινότεροι συγγενείς των νεόνυμφων φροντίζουν για την παρασκευή των γαμήλιων φαγητών τα οποία είναι συνήθως κοκκινιστό αρνί με πατάτες γιαχνί. Καθ όλη τη διάρκεια της παρασκευής των φαγητών στήνεται γλέντι πάντα με τη συνοδεία των οργάνων (βιολιού, λαούτου και τσαμπούνας), που με το πέρασμα της ώρας μεγαλώνει, καθώς όσοι τυχαίνει να περνούν σταματούσαν για να κεραστούν. Το απόγευμα της ίδιας μέρας ακολουθεί, πάντα με τη συνοδεία οργάνων, η πομπή της μεταφοράς των καλών, δηλαδή της προίκας του γαμπρού στο σπίτι της νύφης, γιατί κατά το έθιμο η προίκα της νύφης περιλαμβάνει και τη νέα κατοικία του ζεύγους, εδώ το γλέντι τελειώνει το πρωί.
Κατά την περιφορά των καλών, όπως και κατά την πορεία του ανδρόγυνου προς και από την εκκλησία (πριν και μετά το γάμο), όλη η ορχήστρα που απαρτίζεται από βιολί και λαούτο παίζει ειδικούς για την περίσταση σκοπούς.
Κατά τη στέψη στην εκκλησία, εκτός του συνηθισμένου ποτηριού οίνου που ο παπάς προσφέρει στο ανδρόγυνο, προσφέρει επίσης και μέλι με αμύγδαλα. Μετά το Μυστήριο του γάμου έξω από την εκκλησιά, προσφέρεται σε μικρούς και μεγάλους παστέλι. Το γλέντι συνεχίζεται όχι μόνο για όλο το βράδυ αλλά και για την επομένη του γάμου καθώς η παρέα κάνει βόλτα σε όλο χωριό με τα όργανα, επισκεπτόμενη φιλικά και συγγενικά σπίτια. Τις απογευματινές ώρες το γλέντι καταλήγει στο σπίτι των κουμπάρων και μετά την πατινάδα που γίνεται, η κουμπάρα παίρνει τη σχετική πιατέλα με το παστέλι, για να καταλήξουν όλοι μαζί στο σπίτι των νεόνυμφων.

Η Κύθνος ζει κάθε χρόνο στους ρυθμούς του Πάσχα σε κλίμα κατάνυξης και μεγαλοπρέπειας. Οι προετοιμασίες για το Πάσχα ξεκινούν τη Μεγάλη Πέμπτη με τη βαφή των αβγών και το ψήσιμο των Λαμπριάτικων κουλουριών, αλλά και το άσπρισμα σε όλα τα σοκάκια του χωριού. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή μέσα σε κλίμα κατάνυξης. Το Μεγάλο Σάββατο ετοιμάζουν και ψήνουν τις πίτες που γίνονται μόνο στην Κύθνο. Οι νοικοκυρές ανοίγουν φύλλο με τον «πλάστη». Μέσα σε λεκάνη ζυμώνουν το ανάλατο φρέσκο Θερμιώτικο «ξυνό» (μυζήθρα ) τυρί, με φρέσκα αυγά μπόλικο άνηθο και φρέσκο κρεμμυδάκι. Οι πίττες γίνονται σε δυο γεύσεις, γλυκιές ή αλμυρές και ανάλογα με την γεύση τους δίνουν και το σχήμα. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του “συχώριου”, δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία αβγά, ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει “διαβάσει” ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού. Το βράδυ της Ανάστασης όλη η οικογένεια μαζεμένη στο τραπέζι θα φάει τη σούπα που έχει γίνει με το αρνάκι ή το κατσικάκι. Το παραδοσιακό φαγητό ανήμερα το Πάσχα είναι το αρνί στο φούρνο λεμονάτο με πατάτες. Στην Κύθνο δεν έφτιαχναν μαγειρίτσα ούτε έψηναν αρνί, όπως γίνεται στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια όμως, επικρατεί το ψήσιμο αρνιού.

Τα δρώμενα αρχίζουν από την Τσικνοπέμπτη. Στη Δρυοπίδα οι νέοι του χωριού φορώντας παραδοσιακές φορεσιές χορεύουν στα στενά, τον τοπικό μπάλο. Στην Χώρα την ίδια μέρα πολλοί κάτοικοι βγαίνουν στους δρόμους με αυτοσχέδιες αποκριάτικές στολές και τσικνίζουν κάτω από τους ήχους της τσαμπούνας (πνευστό μουσικό όργανο κατασκευασμένο από δέρμα κατσικιού). Την Κυριακή της Αποκριάς η Χώρα της Κύθνου «υποδέχεται» τον "Λαζάνη" που είναι ο βασιλιάς καρνάβαλος της Κύθνου, ενώ και στη Δρυοπίδα η Αποκριά γιορτάζεται με γλέντι γεμάτο κέφι.

Τα τελευταία χρόνια την Δεύτερη μέρα του Πάσχα, στην πλατεία της Χώρας, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο. Αρχικά το έθιμο γινόταν την Κυριακή του Πάσχα και σε κάθε γειτονιά οι νέοι της εποχής έστηναν κούνιες ύψους 3-4 μέτρων στις οποίες ανέβαιναν τα υποψήφια ζευγάρια και τους κούναγαν όσο ψηλότερα γινόταν με σκοπό να τους ταιριάξουν και να καταλήξουν στον πολυπόθητο γάμο. Τα υπόλοιπα μέλη της εκάστοτε παρέας τους τραγουδούσαν αυτοσχέδια στιχάκια συνοδεία βιολιού και λαούτου.

Η πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής εορτάζεται με ιδιαίτερο χρώμα στην Δρυοπίδα. Μετά τον εκκλησιασμό των πιστών, ακολουθούν περιφορές εικόνων στους δρόμους, ενώ πολλά σπίτια φωταγωγούνται κι ανοίγουν για να προσφέρουν κεράσματα σε όσους συμμετέχουν στις λιτανείες. Οι νέοι παίρνοντας ένα καλάθι στολισμένο και με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων μαζεύουν αβγά από τα σπίτια και οι νοικοκύρηδες τους κερνούν μεζέδες και κρασί..